"Прынясі мне хоць пад языком"
Максім Баравік
Паэт, перакладчык. Скончыў філалагічны факультэт БДУ па спецыяльнасці “Беларуская і ўкраінская філалогія”. Працягвае навучанне ў магістратуры на кафедры тэорыі літаратуры. Працуе настаўнікам беларускай мовы і літаратуры ў СШ №135 г. Мінска і выкладчыкам украінскай мовы і літаратуры ў Цэнтры славянскіх моў і культур. Любіць паэзію ўкраінскіх шасцідзясятнікаў, а таксама ўсё, што звязана з літаратурай і творчасцю.
Прадстаўленыя вершы – падборка перакладаў з кнігі паэзіі львоўскага паэта Уладзіміра Калікі “Пераплыву Дунай”. “Камп’ютарны эпас” – так ахарактарызаваў творца свой зборнік. У гэтым вызначэнні спалучаюцца дзве эпохі – сённяшняя і мінулая. Але цяпершчына ў Калікі – час крызісаў, няпэўнасці і разгубленасці. Менавіта таму лірычны герой вяртаецца ў мінулае, чэрпае сілы з фальклору і міфалогіі. Там ён сустракае “фальклорнага казака Мамая”, які славіўся сваёй дабрачыннасцю настолькі, што ў ХVІ ст. ва Украіне яго партрэты пісалі па пэўным каноне. Казак Мамай жыве за Дунаем – сімвалам еднасці славян. Гэты міфалагічны герой дасылае сучаснікам “эсэмэскі”, праводзіць з імі віртуальныя канферэнцыі. Мамай у кнізе – сімвал народнай мудрасці, якая страчана сучаснымі пакаленнямі. Каб атрымаць гэтыя веды, трэба “пераплысці Дунай”. Але зрабіць заплыў не проста, бо гэта пад сілу толькі чыстаму і шчыраму чалавеку.
У. Каліку хвалюе лёс роднай яму Украіны і захаванне традыцый, будучыня ўкраінцаў, іх адзінства і гістарычны шлях, экалогія і падзенне нораваў, сапраўднасць чалавечых адносінаў і праблема выбару паміж рэальнасцю і вымыслам. Адным словам, “эпас” вельмі карысны тым, хто хацеў бы “на себе подивиться збоку”. Зборнік вершаў У. Калікі “Пераплыву Дунай” намінаваны на атрыманне Дзяржаўнай прэміі Украіны. Чакаецца і хуткае выданне яго па-беларуску.
Каліка, В. П. Перепливу Дунай : комп’ютерний епос / В. П. Каліка ; пер. сл. Тараса Салиги ; післясл. Левка Різника. – Львів : СПОЛОМ, 2012. – 368 с.

Фольклорний козак Мамай

Із блискавки-грому народжений,
із сумлінням космічним узгоджений,
живе серед нас неушкоджений

фольклорний козак Мамай.

Татарами не посічений,
Петраркою не помічений,
Бетховеном увіковічений

фольклорний козак Мамай.

У Книзі Буття не повторений,
словоблудами не спотворений,
плугами брехні не приораний

фольклорний козак Мамай.

В казані суєти не зварений,
не кастрований, не чегеварений,
розумом не схибарений –

фольклорний козак Мамай.
Фальклорны казак Мамай

З пяруну-маланкі народжаны,
з сумленнем касмічным узгоджаны,
жыве сярод нас неўпрыгожаны

фальклорны казак Мамай.

Татарамі не пасечаны,
Петраркам не запрыкмечаны,
Бетховенам увекавечаны

фальклорны казак Мамай.

У Кнізе Быцця не паўтораны,
словаблудамі не спатвораны,
плугамі брахні не завораны

фальклорны казак Мамай.

Ў казане мітульгі не звараны,
ўсімі кастрамі не чэгевараны,
з розумам не зачмараным

фальклорны казак Мамай.
Міф про лошатко із фольклору

Оповідаю так, як знаю,
а знаю – як під сонцем є:
прийде лошатко до Дунаю
і синю воду спрагло п’є.

Стають до служби зорі різні,
туман то сходить, то спада.
Вода лошу лоскоче ніздрі
і щось фольклорне повіда.

Лошатко слухає ту мову,
немов пригодницьке досьє,
і спрагло п’є ту воду знову,
передихне, і знову п’є…

А як нап’ється до нестями,
як притамує апетит, –
ударить в берег копитами
і до Мамая полетить.

Туди, де зло не носить маски,
де кривда правди не лама,
туди, де казка прагне казки,
де пісня пісню обніма.

Де зорі, заздрістю не хворі,
не наступають на граблі,
де люди ходять по фольклорі,
як по Дунаю кораблі.

Зізнаюсь тихо і ошатно,
як у поезії Тагор,
що я і є оте лошатко,
котре з Дунаю п’є фольклор.
Міф пра жарабятка з фальклору

Апавядаю так, як знаю,
а знаю – як жыццё пяе:
прымчыць жарэбчык да Дунаю
і там вадзіцу смягла п’е.

Ўстаюць на службу зоры-сёстры,
туман аблокі распасцёр.
Вада яму ласкоча ноздры
і штось шапоча пра фальклор.

Жарэбчык слухае гаворку,
як падарожнае дасье,
і смягла п’е вадзіцу зноўку,
перадыхне, і зноўку п’е…

А як нап’ецца ён празмерна,
як супакоіць апетыт, –
ударыць капытамі ў бераг
і да Мамая паляціць.

Туды, дзе зло не носіць маскі,
дзе крыўда праўду не страшыць,
туды, дзе казка прагне казкі,
дзе песня песняй даражыць.

Дзе золак, на злабу не хворы,
не наступаў на мазалі б,
дзе людзі ходзяць па фалькоры,
як па Дунаі караблі.

Прызнаю ціха і ашчадна,
як у паэзіі Тагор,
што я – нібыта жарабятка,
што ўсё з Дунаю п’е фальклор.
Міф про похід у Золоту Землю

Іду у рахманній рясі
через содомні сади.
Живу у такому часі,
що, Господи, не доведи…

Іду у мужицькім ласі
через покраяний край.
Живу у такому часі,
що, Господи, не карай.

Іду у тривозі і страсі
крізь упосліджений люд.
Живу у такому часі,
що, Господи, не забудь.

Іду із Підлисся на Сасів,
простуючи на Кабмін.
Живу у такому часі,
що, Господи, щось робім! –

Не порпаймось, а порядкуймо,
не впадаючи в жовчні жалі. –
Газдуймо!
                    Будуймо!
                                        Друкуймо!

Малюймо!
                    Співаймо!
                                        Танцюймо!

По чуземних краях не старцюймо!
Щастя соборне будуймо
на нашій, на рідній землі.

Іду золотею землею,
що прозріває зі сну.
Соромлюся за Галілею,
тішуся – за Галичину!

Одягну соборну сутану,
відречусь од суєтних гризот,
помолюся за ту Державу,
що повірить у свій народ.
Міф пра паход у Залатую Зямлю

Іду я ў рахманай расе
між садамісцкіх сядзіб.
Жыву ў гэткім дзіўным часе,
што, Госпадзі, не давядзі…

Іду я ў мужыцкай сярмязе
цераз пакроены край.
Жыву ў гэткім дзіўным часе,
што, Госпадзі, не карай.

Іду я ў трывожнай развазе
праз асаромлены люд.
Жыву ў гэткім дзіўным часе,
што, Госпадзі, не забудзь.

Іду я з Падлесся на Сасіў,
прастуючы на Кабмін.
Жыву ў гэткім дзіўным часе,
што, Госпадзі, абарані! –

Не корпайцеся, а кіруйце,
не ўпадаючы ў жоўцевы ўсхліп. –
Стварайце!
                        Будуйце!
                                            Друкуйце!

Малюйце!
                        Спявайце!
                                            Танцуйце!

Па чуземных краях не старцуйце!
Росквіт саборны будуйце
на нашай, на роднай зямлі.

У краі, дзе досвітак спее,
іду па зямлі залатой.
Саромеюся Галілеі,
цешуся – Галічыной!

Ў саборную рызу ўбяруся,
адракуся ад марных згрызот,
за Дзяржаву такую ўзмалюся,
што паверыць у свой народ.
Міф про магію Миколи Гоголя

Сухі дрова горіли весело,
з осиччя – осінню несло…
І день Іасиком-Телесиком
сміявся лагідно, незло.

Жалючі комарі кусалися,
і плив по колу наш байрам,
а ми, утішені, сміялися
на зло жалючим комарам.

Пливла придимлена діброва,
мов попсовня в середній клас.
А як в огні згоріли дрова,
То сміх у горлі теж погас.
Не стало сили ні у кого
відсторонити сміхом млу.

І тільки – брр…примарний Гоголь –
ворушив прутиком… золу…
Міф пра магію Міколы Гогаля

Сухія дровы тлелі весела,
асіннік – восенню курэў…
І дзень Івасікам-Цялесікам
смяяўся ціха нараспеў.

Пякуча камары кусаліся,
і плыў па коле наш байрам,
а мы, шчаслівыя, смяяліся
на зло куслівым камарам.

Плыла праз марыва дуброва,
як папсаўня ў сярэдні клас.
А як датла згарэлі дровы,
То смех таксама ў горле згас.
Не засталося сіл ні ў кога
спыніць імглістасці цяжар.

І толькі – брр… уяўны Гогаль –
прутком зграбаў… у печы жар…
Класика

Мороз на шибах ламінує ласиці,
витрушує узори з рукава.
Не можна сумніватися у класиці –
вона завжди – і свіжа, і нова.

І мудра, і велика, і вагома,
як протинки повітря для дерев,
де кожна навіть найдрібніша кома, –
буттям запатентований шедевр.

Зима впряглася в олімпійскі ігри,
з вітриськами тренується в саду.
В’їжджаю в незнищенне Слово Ігореве,
неначе витязь – в Золоту Орду.

Мороз на шибах ламінує ласиці,
у стилі, що сьогодні най-най-най…
Не можна сумніватися у класиці,
вона завжди сучасна – як Дунай.
Класіка

Мароз на шыбах ламінуе ласіцы,
узоры растрасаючы рукой.
Зусім не варта сумнявацца ў класіцы –
яны заўсёды ззяе навізной.

І мудрая, і велічна-сівая,
як у паветры шчыліны для дрэў,
дзе коска найдрабнейшая любая, –
замацаваны на вякі шэдэўр.

Зіма ўпраглася ў гульні алімпійцаў,
з вятрыскай трэніруючы сады.
Ўязджаю ў Слова Ігарава чыстае,
як вой – у станы Залатой Арды.

Мароз на шыбах ламінуе ласіцы,
у стылі, што сягоння хай-хай-хай…
Зусім не варта сумнявацца ў класіцы,
яна заўжды сучаснасць – як Дунай.
Міф про втрачену Елладу

Не казка це – суща правда.
не усіченна, а – повна –
проживала колись Еллада
на едемному березі Понта.

Немов золота пір’їна
на казково-жар-птиціній шиї, –
красива була то Країна,
і люди були там красиві.

Щасливі були громадяни
елладянки та елладяни.
Усе вони знали і вміли
і від заздрості не шаліли.

І від добра не безуміли,
і чужих жеребців не супонили, –
а своїми руками розумними
чашу достатку повнили.

Долали вони недолади
за законами вищого права, –
тому про людей Еллади
розліталась крилата слава.

Моє серце, заслонене даллю,
потребує елладного кисню, –
Про Елладу вам повідаю,
а сам собі нищечком мислю

на приступці нової доби. –
                                            Якби…

Якби жили ми так, як нам пасує,
та в давнім копошилися не всує…

Якби комусь на сміх себе не тлумили,
та не про когось, а про себе думали…

Якби не дуже надували щоки,
та думали високо про високе…

Якби позбулись рудименту хижого,
та серцем прихилися до ближнього…

Якби в народне крісло не вельможе
не пролізало Зло, Зазнайство, Зрада, –
то в нас давно, давно, давно, давно вже
була б щаслива і своя Еллада.
Міф пра страчаную Эладу

Не выдумка гэта, а праўда.
Не злачынна – зусім законна
пражывала калісь Элада
на ўзбярэжжы эдэмнага Понта.

Няйначай як срэбнае пёрка
на жар-птушкава-казачнай шыі,–
быў гэты Край непаўторным
з такімі ж людзьмі маладымі.

Шчасліва жылі грамадзяне
эладзянкі ды эладзяне.
Усё яны зналі і ўмелі
і ад зайздрасці не шалелі.

І ад дабра не п’янеючы,
і чужых жарабцоў не супонячы,
гадаваліся працай спрадвечнаю,
келіх дастатку поўнячы.

Адольвалі розныя звады
па законах вышэйшага права, –
таму пра людзей Элады
разнеслася гучная слава.

Маё сэрца, засланае даллю,
кіслароду эдэмнага хоча, –
Пра Эладу вам распавядаю,
а сам сабе думаю ўночы

на прыступцы новых хвілін. –
                                            Калі б…

Калі б жылі мы гэтак, як павінны,
і даўніну збіралі безупынна…

Калі б на смех людзьмі не падымаліся
і пра сябе найболей хваляваліся…

Калі б не надта надзімалі шчокі
і дбалі пра высокае высока…

Калі б жылі без рудыменту гнеўнага
і сэрцам прыхіліліся да крэўнага…

Калі б на трон народны не вяльможны
не пралязала Злосць, Зазнайства, Здрада, –
то ў нас даўно, даўно,даўно,даўно ўжо
была б шчаслівай і свая Элада.
Прихисток для Пенелопи ХХІ століття

Ще вітер вільсі ручок не ламає,
ще в сни не залітають кажани.
І добра казка ще кінця не має.
бо йдеться не з весни, а до весни.

Ще водами студні не повсихали,
ще нині – в завтра не переросло…
Ти йтимеш із душевної Сахари,
і при плечі триматимеш весло.

Тебе кудись манитимуть прочани,
та ти знайдеш прихисток при мені.
Я напою тебе дощами, і – хрущами
тобі відсалютую навесні…
Прытулак для Пенелопы XXIстагоддзя

Яшчэ віхура вольхаў не ламае,
і ў сны не залятаюць кажаны,
і добрай казкі цень яшчэ лунае,
бо час брыдзе няўмольна да вясны

Яшчэ і студні ўсе не паўсыхалі,
а сёння ў заўтра не перарасло…
Ты будзеш крочыць з душнае Сахары,
на плечы ўсклаўшы грузнае вясло.

Цябе на прошчу будуць надзіць храмы,
дый ты прытулак знойдзеш ля мяне.
Я напаю цябе дажджамі, і – хрушчамі
табе адсалютую па вясне…
Вогонь Жанни д’Арк

Та не комусь, а сам собі дзвеню,
неначе джміль при юній повитиці, –
то ж треба вміти – не боятися вогню,
як високості не бояться птиці,

як не бояться риби – глибини,
як буревію – не бояться чайки.
Щоб після доказу найвищої вини –
тебе найбільшим лавром увінчали.

Хтось власній згубі підставляє карк,
хтось – в суєту впадає героїчно.
… Жила собі на світі Жанна д’Арк…
– Жила?
– Живе! – І жити буде вічно.

…Кишить земля мільярдами персон,
які при Славі вміють руки гріти.
Тож треба так любити той вогонь,
щоб, спопелівши в ньому,
                                            не згоріти.
Агонь Жанны д’Арк

Я не камусь, а сам сабе звіню,
нібыта чмель пры павітусе скрушнай, –
і трэба ж не баяцца так агню,
як высачыняў не баяцца птушкі,

як не баяцца рыбы – глыбіні,
як буралому – не баяцца чайкі.
Каб пасля доказу вышэйшае віны –
цябе найбольшым лаўрам увянчалі.

Хтось згубе ўласнай падстаўляе карк,
хтось – ў марнасці ўпадае й небяспеку.
… Жыла сабе на свеце Жанна д’Арк…
– Жыла?
– Жыве! – І будзе жыць давеку.

… Кішыць зямля мільярдамі персон,
якія Славай грэюцца, сп’янеўшы.
І трэба ж гэтак палюбіць агонь,
каб не згарэць дашчэнту,
                                            спапялеўшы.
Міф про Джоконду із Кілії

Чи мені рукавички в’язати,
чи мені підмітати фойє?
Ви така, що не смію сказати,
яка ви насправді є.

Знаю ясно: як сонце світить;
знаю певно: як зріє ряст.
ні один іліадний епітет
ореолу вам не додасть.

Неприручена і немилосердна,
як Дунай, що у море стіка, –
ви така, як горіхове зерня,
що із пісні Івана Франка.
Міф пра Джаконду з Кіліі

Ці то мне навязаць рукавічак,
ці то мне вестыбюль падмятаць?..
Ваш пагляд зіхаціць ваяўніча,
што не смею і слова сказаць.

Знаю ясна: як сонца свеціць;
знаю пэўна: як спее бружмель;
ні адзін іліядны эпітэт
арэолу вам не дадае.

Непрыручаная да здзічэння,
як дунайскія хвалі-гняўко, –
вы нібыта з гаровых зерняў
тых, што з песні Івана Франко.
Міф про курячу радість

Веселка у небі спинилась,
що кругла у ній вода.
Мама мені приснилась,
мов соняшник, молода.

Вона конопельки в’яже
і погляда за байрак.
Вона щось до мене каже,
а я – не дочую ніяк.

Почув би, бо ж недалечко,
і повітря дзвінке, мов скло.
Та курка знесла яєчко,
і не до того було.

І вже моє серце не журиться,
а сяє росинками руж,
бо радість космічно-куряча
полонила усе довкруж.

І вже – ані шведа, ні турка,
ані половців, ні татар.
Тільки наша рябенька курка, –
цариця, Тамара Тамар.

І сумнів мене не діймає,
не точить потопна вода…
А під ранок наснилась мама,
наче соняшник, молода.
Міф пра курыную радасць

Спынілася ў небе вясёлка
і зырка глядзіць праз павець.
Мама прыснілася сёння
маладой, бы сланечнікаў цвет.

Яна канапелькі вяжа,
ўзіраючыся за раўчак.
Яна нешта ціха кажа,
а я – не дачую ніяк.

Пачуў бы той голас спаўгуку,
бо паветра звінела, як шкло.
Ды знесла яечка курка,
і не да тога было.

І ўжо маё сэрца надрыўнае
ў ружовых расінках зіхціць,
бо радасць касмічна-курыная
паланіла наўкола ўсіх.

І ўжо – ані шведа, ні турка,
ані полаўцаў, ні татар.
Толькі наша рабенькая курка, –
царыца, Тамара Тамар.

І сумневы мяне не даймаюць
і не точаць патопнай вадой…
А пад ранак прыснілася мама,
бы сланечнікаў цвет, маладой.
Міф про віртуальну бесіду з Пабло Пікассо

– Бонжур, маестро!

Запитав я в Парижі Пікассо,
що вознісся, як вежа над часом:
– Чому у вас – люди веселі?

У ту мить, коли яблуко падало
на очах молодого каштана, –
відповів ексцентричний Пабло
на моє українське питання:
– Чому у нас – люди веселі?

І.
Бо – не ходим ногами по стелі;

ІІ.
бо – читаємо Макіавеллі;

ІІІ.
бо – не тягнем піску да пустелі;

ІV.
бо – тримаємось ладу в костелі;

V.
бо – шануємо гонг і гателі;

VІ.
бо – живемо у творчому хмелі;

VІІ.
бо – цінуємо жінку в постелі –

ось тому наші люди веселі.
Хоч, признаюся чесно – не всі…
– Мерсі!
Міф пра віртуальную гутарку з Пабла Пікаса

– Банжур, маэстра!

Запытаў я ў Парыжы Пікаса,
які ўзнёсся, як вежа, над часам:
– Чаму ў вас – народ не здранцвелы?

У той час, калі яблыкі падалі
на вачах маладога каштана, –
адказаў эксцэнтрычны Пабла
на ўкраінскае гэта пытанне:
– Чаму ў нас – народ не здранцвелы?

І.
Бо – не лазім на столь штонядзелі;

ІІ.
бо – штудзіруем Макіявэлі;

ІІІ.
бо – не цягнем пясок да пустэльні;

ІV.
бо – трымаемся ладу ў капэле;

V.
бо – яшчэ паважаем гантэлі;

VІ.
бо – не ўтойваем творчага хмелю;

VІІ.
бо – шануем жанчыну ў пасцелі –

вось таму наш народ не здранцвелы.
Праўда, тычыцца гэта – не ўсіх…
– Мерсі!
Міф про корову,яка вміє читати вірші

Інтерв’ю корови Лиски
на книжковому ярмарку у Львові 2012 року


Скажи мені фраєрово,
без різних там артибишлетів:
–Кого ти читаеш, Корово,
із нинішніх наших поетів?

Відповіла Корова, постогнуючи,
неначе недужий Кощей:
– Читаю Ігорка-Богдана-Антонича.
– А – ще кого? Ще кого? Ще?..

Корова свій бік потерла,
де латочки, наче медалі:
– Читаю Аполлінера.
– А ще кого? Далі? Далі?

– А ще кого? Ще – кохана?
Запала корова у щем:
– Читаю – Франка Івана.
– А із сучасників? Ще?

Боки у корови раздулись,
мов щоки купця Садка:
– Якби я читала їх бздури, –
не пили б ви мого молока!
Міф пра карову, што ўмее чытаць вершы

Інтерв’ю каровы Лыскі
на кніжным кірмашы ў Львове 2012 года


Скажы мне зусім фраерова,
без розных там артыбышлетаў:
– Каго ты чытаеш, Карова,
з цяперашніх нашых паэтаў?

Адказала Карова, пастогнуючы,
нібыта нядужы Кашчэй:
– Чытаю нярэдка Багдана-Антоніча.
– А яшчэ? А яшчэ? А яшчэ?

Карова свой бок пацерла,
дзе плямачкі, нібы вуголле:
– Чытаю Апалінэра.
– А болей? А болей? А болей?

– Ну, можа яшчэ, васпанна?
Ахапіла Карову злосць:
– Чытаю – Франко Івана.
– А з сучаснікаў можа кагось?

Карова бакі раздула,
як шчокі купец Садко:
– Калі б я чытала іх бздуры, –
не пілі б вы маё малако!
Міф про блискавку, припняту на телячий ланцюжок

Б’ються оси чолами об стінку,
грім дзвенить, мов лезо палаша.
Блискавка шукає по пастівнику,
ніби наполошене лоша.

То в горіх шугне вона, то в сливу,
то у шопу, де риплять дрова.
Я ту блискавку, не впіймано-красиву,
заганяю прутом до хліва.

Я увесь від щастя аж делькочу,
мов облитий бджолами бузок.
Я ту блискавку припняти хочу
на тугий залізний ланцюжок.

Зазирала в серце заздрість боса,
на старій оборі кіт куняв…
Чи насправді, чи лише здалося,
що таки я блискавку припняв.

Цілу ніч вона з телятком спала,
ніжна і приручена була.
А під ранок в очі вдарив спалах, –
блискавка зі стайні утекла.

Завдала мені такого болю,
що не влізе ні в один мішок,
захопивши в небо із собою
вірваний при клямрі ланцюжок.

Як завважу, що у небі блискає
і з-під хмари сиплеться вогонь, –
бачу юну симпатичну блискавку,
що дзвенить телячим ланцюгом.
Міф пра бліскаўку, навязаную на цялячы ланцужок

Б’юцца восы тварамі аб сцены,
гром звініць, як востраны клінок.
Бліскаўка шугае між аселіц,
нібы жартаўлівы жарабок.

То ў гарох шугне яна, то ў вішню,
то ў навес, засыпаны лісцём.
Бліскаўку падлоўленую ўвішна
заганяю ў хлеў даўгім дубцом.

Ўвесь ад шчасця гэткага трасуся,
як абліты пчоламі садок.
Бліскаўку навязваю за бруссе
на тугі жалезны ланцужок.

Ў сэрца зайздрасць зазірала боса,
на старой аборы кот драмаў…
Ці напраўду, ці то мне здалося,
што злавіў я бліскаўку жыўма.

Ноч яна з цяляткам у стадоле
свойскай і рахманай правяла.
А пад ранне ў вочы ўдарыў сполах, –
вокамгненна бліскаўка ўцякла.

Мне прынесла гэтакага болю,
што не хопіць тысячы радзюг,
захапіўшы ў высачынь з сабою
вырваны пры клямары ланцуг.

Як заўважу, што ў нябёсах бліскае
і з-пад хмары сыплецца агонь, –
бачу зноўку прыгажуню бліскаўку,
што звініць цялячым ланцугом.